Кярсямяки (Турку)
Кярсямяки – Финму лунвыв-рытвылас, Турку карын микрорайон, одззася деревня. Пырö Руносмяки-Равнистула районö.
| Кярсямяки су. Kärsämäki  | |
|---|---|
| Турку | |
| Аркмöтан кад: | 1945' во |
| Важ ниммез: | Korsbacke |
| Медодз казьтыштöм: | 1363 |
| Гижöтан: | 2007 |
| Оліссез: | 1 973 морт |
 |
|
Ним йылісь
вильмӧтны
Кярсямяки фин кыв вылын лоö Kärsämäki.
Мукöдыс шуöны, бытьтö нимыс аркмöма kärsä (порсь ныр) да mäki (мыс) кыввезісь. Кöр мувевдöрыс вöлі лажмытжык, деревняыс пö сулалöма мыс вылын, кöда кыдз порсь ныр чурвидзöма Вяхяёки вадöрас.[1]
Но одзжык деревнялісь нимсö гижлöмась и мöднёж: Kaersemaekj, Kozmike, Kiärsemaeki, Kursamäki нето Korsmäki.
Важ форма Korsmäki сьöрті да ордча топоним Ristinpaltta сьöрті позьö вежöртны сідз, что нимыс аркмöма швед кылісь Korsbacke, мый лоö 'Пернамыс'.[2]
География
вильмӧтныКярсямяки куйлö Турку каршöрсянь ойвылö нёль километра ылынаын, Вяхяёки да Пипаноя юэз веськыт ладорын.
Визиррез да ордча карторрез
вильмӧтныКярсямякилöн визиррез: ойвылас гöгöртан туй, асыввылас кöрттуй пöлöн котöртан юоккез Пиипаноя да Вяхяёки, лунвылас Каэрлантие туй, асыввылас Тампере кантуй.[3]
Ордчöн куйлöны сэтшöм микрорайоннэз: ойвылас Урусвуори да Лентакенття, асыввылас Орикето да Рянтямяки, лунвылас Каэрла, рытвылас Руносмяки.
Янсалöм
вильмӧтныКарторыслöн рытвыв тор шусьö Палтта посёлок, сэтöн строитöмöсь унасувда керкуэз. Мукöлаын Кярсямякиас унажыксö аскеркуэз.
Лунвыв-рытвылас куйлö посёлок Палливаха, кöдалöн мöдік торрез лыддисьöны öні и ордча микрорайоннэзын, Каэрлаын да Руносмякиын.
Кярсямякиын кык промзона: рытвылас Орьясмяки промзона (топ Урусвуори промзона бердын), а асыввылас, кöрттуй дорын, Хиденвартти промзона.
Вöр-ва
вильмӧтныВöррез Кярсямякиын сулалöны нёль мыс вылын, кöдналöн ниммес Орьясмяки, Мунттисмяки, Палливаханмяки да Руносмяки.
Орьясмяки ягын куйлöны литорина кадсянь кольччöм иззэз да вайöм валуннэз. Мыс ойвылісь эттшöм глыбасö адззöмась нельки квать метра ыждаö. [4] Мöдік валун вачкисьö гöглян вылö (Паллинваха) [5].
Отир ветлöны шоччисьыштны сідзжö лыаинас лöсьöтöм Палта паркö [4].
Öддьöн басöкöсь Вяхяёки дорись паськыт ыббез да видззез, кöна öні тырöмöсь мортпиканнэзöн. Татісь пиканнэзкöт öні отир вермасьöны.[4]
Хиденвартти промзона дорын эм учöтик ты Алоппи, кöдаись ваыс петö Пипинояö, да кытчö завод Хеллас чапкаліс коляссэсö.
История
вильмӧтныИзкадся отирсянь кольöм берся адззалöмась Хиден песöкгарьяинісь, важ казармаланись да Кярсямяки шойна дорись.[6] Этія ладорын медважся крессянскöй керкуэз сулалöмась юэзсянь асывввылö нюжалан покаттэзас, кыдз и Кярсямякиланьын [7], кöда вöлі медваж деревняöн Мария волосьын [1]. Кярсямякиись изкадся дзебанін, Финмуас эттшшöм дзебаниннэзісь öті медтöдса.[8] Археологгез сьöрті татчö дзеблöмась кулöммесö оруддёэзöн да баситчаннэзöн Рома кад, м. э. II-IV веккезö, шойезнысö сотöмöн.[1]
Кярсямяки первуись казьтыштöны гижöттэзын 1363 годö (Kaersemaekj).
Шöрöт веккезö Кярсямяки вöлі Мария волосьлöн öтік якокунта. XV векöдз сія вöлі öддьöн паськыт, Руско дорсянь Авраёки дорöдз, Рянтямяки да Коройнен деревняэзся сыын лыддисисö грезддэз Халинен, Пипаноя, Хамаро да Ниускала. XV вексянь якокунта чинöма öння мувывторöдз, м.ш. кольччöма Вяхяёки веськыт ладорö.[9]
1363 годся купчöй сьöрті Кярсямякиын сэк вöлöма ни не етшажык куим керкуся. 1540 годö татісь тöдöны нёль керку, кöднаись öтікö (Яккола, сэсся шусис Симола) видзöма Турку соборлöн Вежа Юрьяня алтар, а мöдіккесö (Marttila, Hiisi, Isotalo) Туркуын оліссез видзöмась кöртмалан кöзяйствоэз моз. XVI векын астор видзиссез вежсьöмась (реформация шогья), но XVII векöдз отир, кöдна видзöмась асторын татісь кöзяйствоэсö, олöмась Турку карын.[10] Мария волосьын сідз вöлі не шоча, мыля и вичку и карыс вöлісö матын. [11]
Шöрöт веккезö Карсямяки пырйöт мунöмась куим туй: Туркусянь ойвылö Юляне ладорся Пюхяярвиланьö нуöтан Савоярвентиелöн рытвыв да шöрöт вож, а сідзжö сэтчö жö Юлянелань нуöтан Айрикинтие да Хуовинтие.[12]
Кярсямяки именнё
вильмӧтны
Hiidenvartin teollisuusalueen ja Kärsämäentien välissä sijaitsee Kärsämäen kartano (Hiiden kartano), jonka päärakennus on rakennettu pääasiassa 1800-luvulla, vaikkakin jotkut rakenteet ovat jo 1700-luvulta.[13] Kartano on yksikerroksinen empiretyylinen rakennus, joka on rakennettu puusta ja tiilestä ja rapattu valkoiseksi. Kartanon eteläpääty on korotettu kaksikerroksiseksi.[14] Kartanon viimeiset omistajat ennen sen siirtymistä kaupungin omistukseen olivat Räntämäen asemanhoitaja Karl Lagerstam ja hänen vaimonsa, Maarian kunnanlääkäri Helvi Lagerstam. He omistivat kartanon 1940–1968. Karl Lagerstam kuoli vuonna 1940, mutta Helvi Lagerstam asui siinä kuolemaansa asti vuoteen 1977. 1980-luvulla kaupunki remontoi kartanon. Se annettiin mielenterveyskuntoutujien käyttöön, ja alueen yhdistyksetkin saivat järjestää kartanossa kokouksia ja juhlatilaisuuksia.[14] Kaupunki myi kartanon rakennukset 2000-luvun alussa, ja päärakennus on nyt asuinkäytössä.[15]
Кярсямяки казарма
вильмӧтныKärsämäkeen perustettiin vuonna 1882 Turun tarkk'ampujapataljoonan alaisuudessa toimineen 5. reservikomppanian kasarmi paikalle, jossa on nykyään Paltan kerrostaloalueen ja Hellaksen tehtaan välinen hiekkakuoppa. Reservikomppania harjoitteli kasarmilla kesäisin vuoteen 1899 asti, kunnes ensimmäinen sortokausi ja helmikuun manifesti lakkautti Suomen suuriruhtinaskunnan armeijan. Kasarmi lienee ollut venäläisten käytössä vuosina 1900–1918. Sen jälkeen kasarmialue oli Puolustusvoimien käytössä 1960-luvulle asti, kunnes aluetta alettiin käyttää hiekanottoon.[16]
Отир
вильмӧтныМикрорайонас олöны 2000 етш морт. [17] Vielä vuonna 2000 asukkaita oli 2 076.[18] Kartanon vanhoille maille ja päärakennuksen lähelle Hiidenvartin teollisuusalueelle on tehty kaavaluonnos,[19] joka toisi alueelle noin 300 asukasta.[15] Lisäksi Leafin autohuollon alueelle on hyväksytty 80–100 asukkaan kaavaluonnos.[20]
Кӧзяйство
вильмӧтныКультура да быт
вильмӧтныÖні Кярсямякиын кык пондöтчан школа. Важжыкыс сідз и шусьö Кярсямяки школа (Kärsämäen koulu), сійö осьтöма Мария волось эшö 1881 годö [21]. Сы дынö 2007 годö öтлаöтöмась Палливаха школа,[22] кöда вöлі осьтöм 1959 годö [23].
Кярсямякиын медодза библиотека меститчöма татісь школаын 1885 восянь 1943 воöдз, кöр сійö вуджöтісö кынымкö дас метра ылынаö, Кярсямяки именнё вороталö панытас лöсьöтöм торья керкуö. Библиотекасö пöдналöмась 1990 годдэзö,[24], и öні Кярсямякиö кыкись недель вылас вовлö машина-библиотека.[25]
Päiväkodin perustamista alettiin suunnitella 1937, ja jo seuraavana vuonna sille oli luvattu tontti, rakennussuunnitelmat olivat valmiit ja merkittäviä rahalahjoituksia oli saatu. Päiväkoti aloitti toimintansa 1. marraskuuta 1938 Kärsämäen kartanossa 22 lapselle. Sodan aikana päiväkodin toiminta oli usein keskeytyksissä, mutta vuoden 1944 alusta se alkoi toimia vakituisesti uudessa kirjastotalossa, missä se pysyikin koko toimintansa ajan. Kärsämäen päiväkoti pysyi yksityisenä, mutta vuodesta 1984 alkaen sen ja Turun kaupungin välillä oli palvelusopimus.[26] Kärsämäen päiväkoti lopetti toimintansa vuonna 2004.[27] Nykyään alueen ainoa päiväkoti toimii Paltankatu 27:ssä.[28]
Kaupunginosassa on neljä pallokenttää.[4]
Уличаэз
вильмӧтныБерся
вильмӧтныЛыддьӧтан
вильмӧтны- Elina Teerijoki. Kaupunginosien Turku. Turku: Savukeidas Kustannus, 2012. ISBN 978-952-268-030-3
- A. M. Tallgren, Aulis Oja: Maarian pitäjän historia, I osa. Maaria: Maarian seurakunta ja kunta, 1944.
- Pavén, Pekka: Kotikyläni Kärsämäki : historiaa ja tarinoita. Turku: Turun Painopiste, 2000.
Ыстісяннэз
вильмӧтны- ↑ 1,0 1,1 1,2 Tallgren, Oja (1944). s. 28
- ↑ Шаблон:Kirjaviite
- ↑ Turun seudun karttapalvelu. <http://opaskartta.turku.fi/>. Haettu 10.4.2009.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Turun kiinteistölaitos. Turun viheralueohjelma 2006–2015. s. 58–59
- ↑ Шаблон:Lehtiviite
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 14
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 21
- ↑ http://www.nba.fi/fi/mjhkohteetvarssuomi#turku%20k%E4rs%E4m%E4ki
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 94–95
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 324–328
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 358–359
- ↑ Tallgren, Oja (1944). s. 191–193
- ↑ Шаблон:Lehtiviite
- ↑ 14,0 14,1 Pavén (2000). s. 23–25.
- ↑ 15,0 15,1 Шаблон:Lehtiviite
- ↑ Pavén (2000). s. 17–22.
- ↑ Turun kaupungin tilastollinen vuosikirja. Väestö alueittain (PDF) (Kärsämäki sisältää Kärsämäki eteläisen ja Orjasmäen tilastoalueet) Viitattu 16.7.2008.
- ↑ Turun kaupungin tilastollinen vuosikirja. Väestö alueittain 31.12.2000-2004 (PDF) (Kärsämäki sisältää Kärsämäki eteläisen ja Orjasmäen tilastoalueet) Viitattu 6.8.2008.
- ↑ Turun kaupunki, ympäristö- ja kaavoituslautakunta, § 707/2004 Viitattu 20.7.2008.
- ↑ Turun kaupunki, ympäristö- ja kaavoituslautakunta, § 749/2008 Viitattu 10.4.2009.
- ↑ Pavén (2000). s. 36
- ↑ Turun opetuslautakunta §112 31.5.2006 31.5.2006. Viitattu 11.7.2008.
- ↑ Шаблон:Kirjaviite
- ↑ Pavén (2000). s. 38–39
- ↑ Turun kaupunginkirjasto: Kirjastoautojen aikataulut 1.3.2008 alkaen 13.6.2008. Viitattu 7.8.2008.
- ↑ Pavén (2000). s. 39–42.
- ↑ Turun sosiaalitoimen päivähoito-osasto: Turun päivähoitopaikkoja koskeva selvitys ja suunnitelma 28.2.2006. Viitattu 7.8.2008.
- ↑ Runosmäki-Raunistulan palvelualue 11.7.2007. Viitattu 7.8.2008.