Улісь иньва диалект

( Мӧдӧталӧма Улісь Иньва диалект-ись )

Улісь иньва диалект (рочӧнжык нижнеиньвенскöй диалект) ― коми кывлöн диалект, кöда вылын баитöны Перем ладорись Коми кытшын, Юсьва район асыввылын: Дöйöг, Пöй, Исыв юэз пöлöн да Иньва мöдлапöлын.

Коми диалекттэз системаын улісь иньва диалектыс сулалö вылісь иньва диалект да Язьва диалект коласын.

Баитаннэз вильмӧтны

Улісь иньва диалектын янсöтöны сэтшöм баитаннэз:

  • Тукачов
  • Кимина
  • Крыкалёв

Баитіссез вильмӧтны

Фонетика вильмӧтны

1. л шы абу: вым, ведзис, сов, кывис… Сы пыдди петысь в-ыс зумыд сöмын кыв панасын. Мукöдлаын сiйö жебкодь, гулыд шыяс костыысь да кыв помысь тшöкыда бырлö (медсясö зэвтöд бöрса шыгарын), шуам, поöны < повöны, ныöн < нывöн ‘налöн’, вööн < вöвöн ‘вöлöн’, петаи ‘петалi’, но кывö ‘кылö’, пувис ‘пуис’, ювöнö ‘юöны’…

2. Зэвтöдыс вежсян выйын квалитатiв-вокальсянь юкöссалань:

Унашыгара кадакывйын вужса и, ы, у шыяс озджык зэлавны, на дырйи зэлыдöн лоö дiн бöрса шыгар: мунiс, пырасö, висьöма, пукты. Мукöд кывсикасъяс тшöтш тайö оланпас сертиджык олöны: терку, но вичку, векнит, чорыт, но курыт, ыджыт; паськöм, сьöвöм, но нинкöм, кынöм.

Бара, нимыслöн кыввежлалан содтöс оз зэлавлы-а: урвöн ‘урлöн’, вирнас, орчч. нимвежтаслöн: кинвöн ‘кодлöн’, кысянь…

Кадакыв артмöдан содтöсъяс -ав, -öт, -ись, -ась да мукöд – пыр зэлыдöсь.

Öткымын кывартмöдан содтöс пыр зэлыд жö:

  • -ан: пызан, вешъян ‘гач’, кушман, ыжман ‘ыжнёнь’…
  • -ок: пызанок
  • -öв: кызöв ‘вывтi кыз’, гöрдöв ‘вывтi гöрд’, небытöв ‘вывтi небыд’…
  • -ыник: томыник
  • мед-: медыджыт, медбур,
  • не-: недоыт, неыджыт…

Арталан нимберд артмöдысь содтöс -öдз пыр зэлалö: куимöдз ‘коймöд’, нёльöдз ‘нёльöд’, орч. омограф сылы – воанiн доман содтöс: вöрöдз, пуöдз, мöдыс некор оз зэлавлы.

Бердним артмöдан содтöс -öсь пыр зэлыд: вийöсь, шырöсь, грезьöсь, висянöсь, тороканöсь, орч. нимберд лыдмöдан -öсь: важöсь, гöрдöсь, томöсь, вильöсь, пымöсь, кузьöсь – танi содтöсыс оз зэлав.

3. Мукöд кыввужйын э пыдди шыалö и: виж, вим, йим, чир, чигны.

4. Некымын торъякыв панасын ву- > у-: узавны, уджны, утны, уджöр.

5. Озджык тöдчы аскодялöм: пышйыны, кошйыны ‘корсьны’, вешйыны, но нессыны.

6. Кыв восьтысь к > т' матыс пыднаа гулыд водзын: терку ‘керка’, тепись ‘кепысь’, теймыны ‘кеймысьны’.

7. Мöд шыгарысь мукöд гулыдыс шыалö асмоза: пожым, гожым, шöрым…

Морфология вильмӧтны

  • Выл- вужъя кывбöръясысь артмöмаöсь вылыс ин доманъяс (видзöд кудымладорса сёрнилы сиöм юкöнысь).
  • Сöвмöмны и матыс ин доманъяс. Найö артмöмаöсь дын- да орд- вужъя кывбöръясысь: мияндын < миан дынын, меднö < ме дынö.
  • Вуджанiн доман – -öть содтöса: туйвöть, вöрöть.
  • Арталана лыдним – öдз содтöса: нёльöдз ‘нёльöд’.
  • Миö да тiö вермöны чинлыны ме да тэ пертасöдз, сiя пыдди корсюрö петавлö са: да оз са тöд.
  • Асалан нимвежтасъяс овлöны меям, тэят пертасын (менам, тэнат пыдди)
  • Öтдор лыдмöм чужöм ликтан нимвежтаслöн аккузатiв -öс пома нiöс ‘найöс’ (орч. ши. нiö).
  • Колян кад суськана кадакывъяс и вужъяöсь: иг мун, ин мун, из мун; игö мунö, идö мунö, изö мунö.
  • Императiвын öлöдан кадакыв э- вужъя: Эн мун! Эдö пырö!
  • Суськан кадакывъяс индiкатiвын пырджык зэлыдöсь: ог мун, ин мун, императiвын мöдарö – оз зэлавны: эн мун!
  • Öнiя кадын öтдор лыдмöм чужöм вылö индö -öнö содтöс: мунöнö ‘мунöны’.
  • Тшöкыда вöчöмсö пасйысь содтöс лывл- петö вы- пертасын: куртвыисö ‘куртлывлiсны’, игö орсвыö ‘эгö орслывлö’
  • Отсасян кадакыв – пондыны, но -д сэнi оз шыав: ог поны серавны ‘ог кут серавны’, нывка понiс горзыны ‘ныв кутiс бöрдны’.
  • Ногакыв – тöнь содтöса: мунтöнь ‘мунiгöн’, петтöнь ‘петiгöн’…
  • Йылысь кывбöр пыдди шуöны понда: вонö понда талун газетö гижисö.
  • Аксёнова да Крохалёва грезд сёрниын лыдмöдан да вылыс ин доман содтöсысь кыквывтчöм шумаяс дженьдаммöны: сюр'ес (сюррес пыдди), йивын (йиввын пыдди). Сэнi жö паныдасьлö бевъя содтöс.

Кыввöр вильмӧтны

1.Эм унакодь ассяма шуан:

  • дзигавны ― 'усьны'
  • нарман ― 'куран'
  • коба ― 'печкан'

2.Эмöсь зырана коми вылö вачкисян кыввез:

  • ыжмавны ― 'бöбавны'
  • висьны ― 'шогавны'
  • удзöс ― 'ыбöс' (зк. öдзöс)
  • кор, кодыр ― кöр
  • яткыны ― 'тойлавны' (зк. йöткыны)
  • кутшöм ― 'кытшöм'

3.Мукöд кывйыс мöд пертаса:

  • мырöв ― 'мыр'
  • мöй ― 'мый'
  • байтны ― 'баитны'
  • сык ― 'сэк'
  • сыдз ― 'сiдз'
  • мунда ― 'мымда'

4. Уна рочысь босьтöм:

  • коситны, пособитны…

Синтаксис вильмӧтны

Текст вильмӧтны

Текст мыччалам Йöвсин грездісь:

Учöтнам ме пыр пукавви öтнам. Мунасö быдöнныс роботаö, менö игнаасö керкуö и пукав. Кыдзкö гожумнас вуныс вöи гажа. Мамö да вежаньö веччисö куртны уö видзезвö, а менö кольисö бабö дынö. А меным öдьдьöн окота вöи веччыны ныкöт тшöтш. Но менö изö босьтö, и ме понi горзыны. Мамö из тшöкты ведзны. Бабö дыр менö öвис, а ме сьороно вöччи. Мамö да вежаньö менö казьаисö да вöгасьисö. Менö кутiсö да игнаисö бальа гидö. Бабöö опеть изö тшöктö ведзны, понi брйакйыны удзöсас. Бабöö воис менö жаль. Cia менö ведзис. Me пондi вöччыны мамö сьöрö. Ньиа менö казьаисö и ышö öдьдьöнжык вöгасьисö. Сык ме котрасьны верми бура, ньиа понiсö ме сьöрын вöтвисьны, но вöтны изö вермö. Керны ныö вöви ньем. Менö сьодаки босьтiсö сьöраныс. Сыдз ме первуись вöи уын видззезвын [1]

Лыддьöтан вильмӧтны

  • Баталова, Р. М. Ареальные исследования по восточным финно-угорским языкам (коми языки). М., 1982.
  • Баталова, Р. М. Коми-пермяцкая диалектология. М., 1975.
  • Баталова, Р. М. Нижнеиньвенский диалект.
  • Игушев, Е. А. Коми диалектология. Сыктывкар, 1996.
  • Кривощёкова-Гантман, А. С., Ратегова, Л. П. Коми-пермяцкие говоры. Пермь, 1980.

Ыстісяннэз вильмӧтны

  1. Йöвсин грездісь Р.И.Шестаковалöн сёрни. (Кривощёкова-Гантман, Ратегова 1980:40).

Шаблон:Коми диалекттэз